ავტორი
: სალომე ძიძიგური
ქაჯავეთის
ირაციონალური სამყარო
თბილისი
2016
შესავალი
აზროვნება გარკვეულ
წინამძღვრებას ექვემდებარება...
რას ვგულისხმობ?
ყველაფერი რაც ადამიანის აზროვნების შედეგად იქმნებოდა
, ყალიბდებოდა და ,მოგვითხრობდა გარკვეულ ჭეშმარიტებაზე, რომელიც თავის თავში მატერიალურ
სამყაროსთან ერთად ირაციონალურ ცოდნასაც მოიცავდა და ასევე ემყარებოდა გარკვეულ წესრიგს.
მითოლოგიის აბსოლუტურ ცონაზე ნამდვილად ვერ დავდებ თავს , არც ლეგენდების მკვლევარი
ვყოფილვა ოდესმე, მაგრამ მითოსშიც და შემდგომშიც ნელ-ნელა განვითარებულ ლიტერატურაშიც
ყოველთვის დაცული იყო ერთი ხაზი - ესაა ჭეშმარიტების ძიება და გმირის ამ ჭეშმარიტებას
, სიკეთე მოაქვს ადამიანურ სამყაროში.
ჩვენი პირველი გმირულ სამიჯნურო პოემა „ ვეფხისტყაოსანი
„ სწორედ ამ ხაზსს მიუყვება, საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ზვიად გამსახურდია „ ვეფხისტყაოსნის
სახისმეტყველებაში“ უკავშირებს სუფისტურ „ნესთ ანდარე ჯეჰან“ სიტყვა სიტყვით ითარგმნება , როგორც- მსგავსი არ
არს ქვეყნად . ამ სიმბოლოს იყენებენ სუფისტები ღმერთის ჭეშმარიტების გამოსახატავად.
პოემის მიხედვით
ჭეშმარიტებას იტაცებენ და ატყვევებენ ქაჯები (ქაჯეთის ციხეში) , რომლებიც ქართულ მითოსში
გამოხატავს ბოროტ ძალას, ბნელ არაადამიანურ ძალას , ქაჯების თავისებურება სწორედ ისაა
, რომ ისინი ადამიანური სახით არსებობენ , მაგრამ შინაგანად მათ არაფერი აკავშირებთ
ადამიანთან.
ასევე ქაჯეთის ციხე ჩვენს აზროვნებაში ასოცირდება „ბოროტების
სავანესთან“ . არსებებთან- რომლებიც იქ ცხოვრობენ, გრძნეულებთან , მუსიკოსებთან და
ა.შ
ქაჯეთის ციხე , როგორც გეოგრეფიული არეალი რეალურად
ისტორიულ წყაროებში გვხვდება, ვახუშტი ბატონიშვილი ქაჯისციხეს შეცდომით ციხე-ქალაქ
წუნდასთან აიგივებდა. ეს ციხე მოუნახულებია ექვთიმე თაყაიშვილს და მისთვის „მრისხანე
ციხე“ უწოდებია. ციხესთან რაბათის არსებობას ადასტურებს ექვთიმე თაყაიშვილიც. აქვე
უნდა ყოფილიყო სოფელი საბადური , ამჟამად ეს ტოპონიმი დაკარგულია, ჯერ კიდევ 1943 წელს
ლევონ მელიქსეთ -ბეგი ვარაუდობდა , რომ ციხე უნდა ყოფილიყო „ვეფხისტყაოსნის“ ქაჯეთის
ციხის პროტოტიპი და არა -ალამუთის ციხე.[1]
ასევე ჯაჯეთის ციხე და ქაჯები ძვ. ბერძნულ წყაროებშიც
არის მოხსენიებული ძვ.წ მეექვსე საუკუნეში, ავტორი მას ახასიათებს , როგორც მსოფლიოს
უმძლავრეს ციხეს და მას აპორდუსს- მაგიის მცოდნე ხალხით დასახლებულ ციხეს უწოდებს.
ასევე ის ამბობს , რომ ციხის მცხოვრებნი ფლობენ უძლიერეს ძალასა და ტექნიკას და ნებაყოფლობით
არიან კოლხეთის სამეფოს ვასალები.
ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვივარაუდოთ
, რომ ის რაც ირაციონალური გვგონია შეიძლება რეალობა იყოს . რეალურად არსებობდეს ,
რადგან ყოველი მითი თუ მითოსი , არის რეალურ ფაქტებზე დაფუძნებული , რომელმაც დროს
გაუძლო და ფრანგმეტების სახით მოაღწია ჩვენამდე.(უფრო ვრცლად იხ ქვემოთ)
ყოფით დონეზე ტერმინი „ქაჯი“ საკუთარი უპირატესობის
საჩვენებლად იხმარება, თუმცა , ამ ტერმინით უმთავრესად ინტელექტუალური და არაინტელექტუალური
შრომით დაკავებული ადამიანები გაიყოფოდა , მაგრამ ეს არ იყო საკმარისი, იმისთვის ,
რომ ადამიანი „ქაჯი“ გამხდარიყო , საჭირო იყო პირველ რიგში დაეკარგა ტრადიციული ნორმები
და ღირებულებები , რომლებითაც გლეხი თუ ინტელიგენტი სხვებისადმი პატივისცემას გამოხატავდა
, ამას თან უნდა დართვოდა პრესტიჟული სოციალური როლის დაკავების დაუოკებელი სწრაფვა,
ამ როლის შესაბამისი თვისებების უქონლობასთან ერთად , მაშინ იგი „ქაჯად“ იქცეოდა, გლეხი
იქნებოდა მუშა , თუ ინტელიგენტი.
ლიტერატურასა და ხალხურ სიტყვიერებაში გადასული ქაჯი
სხვა თვისებების მატარებელია , ეს ტიპი მრავალ ნაწარმოებშია აღწერილი : რუსთაველთან
(როგორც უკვე ზემოთ ვისაუბრეთ) შექსპირთან, ქართულ ზღაპრებში , კინემატოგრაფიაში...
ამ ხელოვნურ ტიპს მთავარი საერთო აქვს ყოფით ტიპთან, ეს არის დაუნდობლობა სწრაფვა იმისკენ
, რაც მორალურად მისი არ არის.
ქაჯავეთის ირაციონალური
სამყარო
ადამიანთა სამყარო და მათი ცხოვრების ეტაპები ძალზედ
მრავალფეროვანია, რომელშიც ადამიანი დროის , სივრცის და მიზეზის ფაქტორებით არის შემოზღუდული,
ასევე იყო წარშულშიც ისინი შემოზღუდულები იყვნენ ე.წ გარე სკნელით , რომელშიც შედიოდნენ
ვერტიკალური და ჰორიზონტალურ ჭრილში განთავსებული საუფლოები, მიწისქვეშეთი , ზეცა და
უცნობი ადგილები , სამყოფი საშიში და სახიფათო ძალებისა.
ეს სამყარო მრავალნაირი არსებებით არის დასახლებული
და მათთან გარკვეული სიმბოლოები და სიმბოლიზმი ასოცირდება. სიმბოლოები უპირატესად მოქმედებენ
სამ დონეზე: ფსიქიკაში , რომელსაც ტრადიციულად მიკროკოსმოსი ეწოდება; საზოგადოებაში
-მეზოკოსმოსში და სამყაროში /ბუნებაში - მაკროკოსმოსში, ანუ კოსმოსში. მაგრამ ადამიანი
პატარა ფრანგმეტში და იზოლირებულად კი არ ცხოვრობს, არამედ მთლიანად ერთიან სამყაროში
და ამ სხვადასხვა სფეროებთან გამუდმებით ურთიერთობს. ფსიქოლოგების განმარტებით , შიდა
ხედვები გარეგნული გამოხატვისკენ ისწრაფვიან, ხოლო გარე ფაქტები - მნიშვნელობას ეძებენ
(ჩეთვაინდი 1986)
ფოლკლორში შეგვიძლია ვეძებოთ ორი მხარე : პირველი სიმბოლოები
რომლებიც ბუნებრივი წარმომავლობისაა. მაგ: გველები, ხარები, ხეები... და მეორე , რომელიც
ადამიანის ფსიქიკიდან გამომდინარეობს : დრაკონები, ღმერთები, დემონები/ქაჯები//გრძნეული
ადამიანები და სხვა.
არსებები , რომლებიც თავს ესხმიან საზოგადოებას ერთდროულად
აღიწერებიან , როგორც : დევები , ოჩოკოჩები, ჭინკები , ქაჯები დაფარული განძის მცველები
და ა.შ., ამგვარად გვაქვს რეალური სამყარო და ანტისამყარო, ამ უკანასკნელის წარმომადგენლობაზე
ზემოთ ვლაპარაკობდით . რეალური სამყაროს წარმომადგენლებად შეგვიძლია ჩავთვალოთ გმირები
, რომლებიც თითქმის მთელ ხაზს მიჰყვება ფოლკლორში და ანტიგმირები , რომლებიც ასე უხვად
გვყავს ქართულ მითებში: ოჩოკოჩი, დიხაშ კოჩი ,
(მიწის კაცი მეგ.), დალი, კაპი, მიზინთხუ , ისევ და ისევ ქაჯები და სხვ. მათი
ჩამოთვლა ძალიან შორს წაგვიყვანს , მხოლოდ ერთ მითოლოგიურ პერსონაჟებზე ვისაუბრებ ვრცლად
„ქაჯებზე“ და მათ ტერიტორიულ არეალზე „ქაჯავეთზე“.
და მაინც ვინ არიან ქაჯები? აღმოსავლეთ საქართველოში
, ქაჯსა და წმ. გიორგის სახელები იკვეთებიან „ქაჯავეთის დალაშქვრის „ თქმულებაში, თქმულების
მიხედვით, ფშავ-ხევსურების ჯვარ-ხატებს ქაჯავეთი დაულაშქრავთ. მათთან ერთად ხორციელი,
ხახმატის ჯვრის მკადრე გახუა მეგრელაურიც თან ხლებიათ, ხოლო გვამი ადგილზე დაუტოვებიათ
და თან სული წაუყვანიათ, როდესაც ქაჯთა ადგილსამყოფელისთვის მიუღწევიათ, გიორგი ნაღვართმშვენიერს
„საფარველი დაუსვია“ ბუზად და ისე შესულა ქაჯთა სოფელში.
ღვთიშვილებმა საკმაოდ მძიმე ბრძოლა გადაიტანეს, მათ
ქაჯები ებრძოდნენ კატის თავებით , ქვებითა და უწმინდურობებით, ამისდა მიუხედავად ღვთიშვილებმა
სძლიეს ქაჯებს, სასურველი ნადავლი თან წამოიღეს : ოქროსძალიანი ფანდური, ცხრაენიანი
ზარი, მკლავის სიმსხო ჯაჭვის რგოლებიანი საკიდელი, სანაყვი, გრდემლი, ხელკვერი, მარწუხი,
ასევე თან წამოიყვანეს ტყვე ქალები და გამარჯვებულები დაბრუნდნენ თავიანთ ქვეყანაში.
მაგრამ საინტერესოა ის თუ , როგორი ქვეყანა არის ქაჯავეთი
- როგორც ქვეყანას , აქვს თავისი შუაგული, ისევე როგორც ადამიანთა საზოგადოებას , საყმოს.
შუაგული , როგორც კერა , სადაც ამოზრდილია მირონმდინარი ალვის ხე ან ოქროს შიბით ცას
გამობმული მუხა ლაშარის გორაზე, ქაჯავეთი არის ადგილი, სადაც ხდება მოქმედება , მაგ:
როდესაც ზურაბ ერისთავი განიზრახავს ხევსურების გატეხვას , ის პირველ რიგში მიადგება
ხმალას სალოცავს და მის ალვისხეს მოსაჭრელად; ფშავის ხევში ასეთ ადგილას მას ეგულება
ლაშარის მუხა, რომლის მოჭრით ის დარწმუნებული იქნება , რომ დაიმორჩილებდა ლაშარის საყმოს
ანუ ფშავის თორმეტ თემს. ქაჯებისთვის, ქაჯავეთის შუაგული საკრარული ადგილია, იქ არის
სამჭედლო განთავსებული, წმ გიორგიმ იცის, თუ სამჭედლოს აიღებს მაშინ ქაჯავეთი გატეხილია
და მისი საიდუმლო ამოხსნილია.( კიკნაძე.ზ ჯვარი და საყმო)
უფრო დავკონკრეტდები და ვიტყვი , რომ ქაჯები არიან გრძნეულები
, ისინი ფლობენ მჭედლობის საიდუმლოს, მჭედლობა კი ცეცხლთან და ცეცხლის მფლობელობასთან
ასოცირდება, წმ.გიორგი კი მათ ცეცხლს ართმევს და უკვე ის ხდება ამ ძალის ბატონ-პატრონი.
ძალიან საინტერესო და ინფორმაციულია ასევე „ ვეფხისტყაოსანი“
რომელზედაც მოკლედ უკვე ვისაუბრეთ შესავალში. „ვეფხისტყაოსანში ნახსენებია „ქაჯავეთი“.
პოემის მიხედვით ქაჯთა ქალაქი აქამდე უბრძოლველია და მიუვალი, ამ თვალსაზრისით საყურადღებოა
ნესტანის წერილიც:
„ციხეს ვზი ეზომ მაღალსა, თვალნი ძლივს გარდასწვდებიან,
გზა გვირაბითა შემოვა , მცველნი მუზ ზედა დგებიან,
დღისით და ღამით მოყმენი ნობათსა არ დასცდებან,
მათთა შემბმელთა დაჰხოცეს,
მართ ცეცხლად მოედებიან“.(რუსთაველი 2014;371)
ციხის გალავანი
და გვირაბი ქაჯთა ქალაქს მიუვალს და აუღებელს ხდის,გვირაბს ბევრი, ანუ ათი ათასი ,
მცველი იცავს, ციხის კლდოვან გალავანს კი, რომელსაც სამი კარი ჰქონდა , სამ-სამი ათასი,
ანუ სულ 9 ათასი მოყმე იცავს. სულ ქალაქის შესასვლელს 19 ათასი მცველი ჰყავდა, ნესტანი
მიუთითებს აგრეთვე ქაჯთა საომარ მოქმედებაზე და აღნიშნავს, რომ ისინი სხვა მებრძოლთა
წესების მიხედვით არ იბრძვის, სწორედ ამ მიმოწერიდან გამომდინარე პერსონაჟები (ტარიელი,
ავთანდილი და ფრიდონი) ახერხებენ ციხის კარგად შესწავლას და მოულოდნელ თავდასხმას,
რაც რაინდების გამარჯვებით სრულდება. საყურადღებოა ერთი დეტალიც: „ვეფხისტყაოსნის“
რაინდები დამარცხებული მტრის მიმართ მოწყალებას იჩენენ ხოლმე. მაგალითად ტარიელისაგან
ხატაელთა შენდობა და ავთანდილისგან ცოცხლად დარჩენილ მეკობრეთა დანდობის ეპიზოტების
გახსენება, მაგრამ ქაჯეთის ციხეში ისინი ამგვარად არ იქცევიან, მათ არც ერთი ქაჯი არ
გაუშვეს ცოცხალი, რასაც განსაკუთრებული მიზეზი ჰქონდა -მთლიანად გაენადგურებინათ და
ახმოეფხვრათ სიავის ბუდე -ქაჯეთის ციხე და მოესპოთ ქაჯთა მოდგმა „ მონახეს და არ აცოცხლეს,
რაც ბრძოლით დარჩომოდათ“ რაინდებმა გაათავისუფლეს ქაჯთა ტყვეობაში მყოფი ნესტან-დარეჯანი,
რითაც სიკეთის იდეას გაამარჯვებინეს.
კონსტანტინე გამსახურდიამ თავის ესსეში დანტე ალეგიერის შესახებ
ქაჯეთის აღების ეპიზოდი ვეფხისტყაოსნისა დაუკავშირა ანტიურ მითოლოგიასა და პოეზიაში
ფართოდ გავრცელებულ მოტივს ქვესკნელად შთასვლისას (8), (ბერძ. <giL\"-ს), საიდანაც
გამომდინარეობს დასკვნა, რომ ქაჯეთის აღება ალეგორიული ასახვაა ინიციაციის გზისა, ქვესკნელად
შთასვლისა. (ქაჯეთსა და ქვესკნელურ, ქტონურ საუფლოს შორის ანალოგიაზე დეტალურად ვისაუბრებთ
ქვემოთ, როდესაც შევეხებით ქართული მითოლოგიისა და წმ. გიორგის კულტის კავშირს ვეფხისტყაოსანთან).
ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით საინტერესოა აგრეთვე გალაკტიონ ტაბიძის „პოემა ვეფხისა“
(1927 წ.), სადაც ვხვდებით განსაცვიფრებელ ინტუიტურ მიგნებებს ვეფხისტყაოსნის ისეთ
ენიგმებთან და ალუზიებთან დაკავშირებით, რომელთა მეცნიერული კვლევა იმჟამად არ არსებობდა.
აქ პოეტი ხედავს ვეფხისტყაოსნის იდეური და მხატვრული სამყაროს კავშირს ინდური, ზოროასტრული,
ძველეგვიპტური და ელინური სიბრძნის ელემენტებთან.
1971 წელს, ირლანდიური საგების წინასიტყვაობაში , სადაც
დახასიათებულია მითების წარმომავლობა ანტიური მისტერიათა ინიციაციის კერებიდან, აღნიშნულია,
რომ ნესტან-დარეჯანის სახით ვეფხისტყაოსანში სიმბოლიზებულია ქალწული სოფია (საღვთო
სიბრძნე), რომლის გამოხსნა ქაჯეთის ტყვეობიდან ინიციაციის გზას ასახავს და რომ ტარიელი
ვეფხის (ქვენა ბუნების) მძლეველი გმირია, რომელიც დევების დამარცხებით, ქაჯეთის აღებით
და ნესტანის გამოხსნით ახორციელებს ინიციაციის უმაღლეს იდეალს.
ანტიკური და შუასაუკუნეობრივი ლიტერატურის მკვლევარნი
თანამედროვე ეტაპზე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ მითოსისა და პოეზიის ურთიერთმიმართების
დადგენას. მითოს განიხილავენ, როგორც ნიადაგს, საიდანაც აღმოცენდა პოეზია. ვინაიდან
მხატრული აზროვნება კაცობრიობის განვითარების უადრეს ეტაპზე მითოსის ფორმით ვლინდებოდა,
რასაც განაპირობებდა უწინარეს ყოვლისა რელიგიური ცნობიერება. თანამედროვე კვლევა სულ
უფრო და უფრო იხრება იმ თვალსაზრისისკენ, რომ მითოსი შეიცავს დაფარულ საზრისს, ფანტასტიური
სახეებისა და წარმოდგენების მიღმა არსებულს. აქედან
გამომდინარე გვიჩნდება კითხავა, „ქაჯავეთი“ არის თუ არა რეალური გეოგრაფიული სივრცე
,თუ ის ირაციონალური მითოსურ სამყაროს წარმოადგენს? ძველი ქართული ლიტერატურის
გამოჩენილი მკვლევარი, დიდი ბელგიელი მეცნიერი ჟერატ გარიტცი ამბობდა, რომ ვეფხისტყაოსნის
ქვეყნები და მხარეები კონკრეტულ ისტორიულ-გეოგრაფიულ სინამდვილეს არ გულისხმობს, მისი
თვალსაზრისით ეს ყოველივე სიმბოლური აღმოსავლეთია და არა რეალური აღმოსავლეთის ქვეყნები.“
ტარიელი სიმბოლურ აღმოსავლეთში დაეხეტება და ეძებს თავის მიჯნურს“, - წერს იგი თავის
წერილში („ საქართველო, პატარა ნაციის სიდიადე“(112)), “ქართლის ცხოვრებაში“ ვკითხულობთ მითიური წინაპრის ქართლოსის
შვილიშვილმა ჯავახონმა ორი ქალაქი აღაშენა: წუნდა ჯავახეთში და ქაჯთა ქალაქი არტაანში.
ამ უკანასკნელს ახლა ჰერი ჰქვიანო, .დასძენს ლეონტი მროველი. „ქართლის ცხოვრებაში“
ნახსენებ ციხე-ქალაქს არტაან- ერუშეთის საზღვარზე ვხვდებით, რომელიც სოფელ ურთან ახლოს
მდებარეობას, ციხე უჩვეულო არქიტექტურის არის, ისეთი ,როგორიც არ არის დამახასიათებელი
შუასაუკუნეებისთვის, გალავანი უჩვეულო წრიული ფორმის აქვს სამხრეთ ნაწილში დასმულია
დიდი გოდოლი! თითქოს ბეჭედის ფორმა ჰქონდეს, რატომღაც ამ ყველაფერს საკრარული ფორმა
დაჰყვება და სულაც არ არის გამორიცხული , რეალურად ქაჯების სამყოფელი ყოფილიყო ეს ციხე.
დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ , რომ მრავალფეროვან სივრცეებს შორის
ქაჯავეთი საიდუმლოებით მოცულია, იქიდან იწყება სამყაროს გაკეთილშობილება , კაცობრიობის
ხსნა , რენესანსურ ფაზაში გადასვლა, ადამიანური უნარებიასა და სულიერების უმაღლეს რეგისტრში
აყვანა. „ვეფხისტყაოსნის“ მისტიკა ამ ქალაქში იშლება მთელი სისავსით, ავტორმა უმიშვნელოვანესი
დატვირთვა შესძინნა იმ სიმბოლოებს , რომლებიც ამ ქალაქის სამყაროს მახასიათებელია,
პოემის მითოპოეტური სამყაროს ყველა გასაღები ამ ქალაქების კარებთან უნდა ვეძებოთ. ქართულ
მითოლოგიაში ქვესკნელის, ქტონური სამყაროს სიმბოლოა ქაჯეთი , ნეგატიური დემონების საუფლო
, რომლის დალაშქვრის შემდეგ წმინდა გიორგი და სხვა ღვთის შვილები მოიპოვებენ განძსს,
თასს ხოლო ზოგ შემთხვევაში , გამოიხსნიან სამძიმარს , მზექალას და აშექალს, ეს არის
გზა წმინდა გიორგის ინიციაციისა, ვეფხისტყაოსანშიც ინიციაციის სიმბოლური დრამა მოცემულია
ქართული მითოლოგიისთვის დამახასიათებელი სახეების გამოყენებით.
ვეფხისტყაოსანი მხატრული პირობითობის ენაზე ასახავს
ინიციაციური სიბრძნის ძირითად იდეებს ქართული საღვთისმეტყველო აზროვნებისა და მითოლოგიისთვის
დამახასიათებელი ფორმით. ავტორის მიზანია ქაჯავეთის სამყაროს განხილვა.
ქაჯავეთი როგორც
რელური გეოგრაფიული სივრცე , შეიძლება ნამდვილად არსებობდა , რადგან ჩემი აზრით შეუძლებელია
არარსებულს ფრთები ისე შეასხა, რომ რეალურ სივრცეშიც შეგხვდე მის პროტოტიპს, ვეფხისტყაოსანში
და ხევსურულ მითებში ქაჯავეთზე საუბარისას გვიჩნდება შთაბეჭდილება, რომ ეს სივრცე მიღმურია,
არარსებული , როგორც გეოგრაფიული სივრცე არ არსებობს , მაგრამ სხვადასხვა მეცნიერები
იზიარებენ აზრს, რომელიც ამტკიცებს, რომ ქაჯავეთის ციხე -სიმაგრე აქვე საქართველოს
ტერიტორიაზე არსებობდა და დღემე არსებობს , რადგან ჩვენს ტერიტორიაზე ბევრგან გვხვდება
ადგილები, სადაც მსგავსი ციხე არის წარმოდგენილი,
ასეთივე მიუვალი და იდუმალი. (რაზედაც ზემოთ ვისაუბრეთ) ასევე არსებობის უფლება აქვს
, სხვადასხვა ფოლკლორულ პერსონაჟებს (დალი, ოჩო კოჩი, მორიგე ღმერთი, გახუა მეგრელაური
და სხვა) , მათ შორის ქაჯებსაც , რადგან დღევანდელობაშიც არის გამოხატული გრძნეულობის
მაგალითები, რომელიც შელოცვების სახით ხორციელდება, საზოგადოებაში ხშირად საუბრობენ
ჯადოებზე , მოჯადოებულ ადამიანებზე. ვინც ჯადოს
აკეთებ , მას დღესაც გრძნეულს/ქაჯს უწოდებენ.
ქაჯეთის ციხე ნახსენებია ასევე ჩილდირის ბრძოლის აღწერის
დროს, რომელიც 1578 წელს მოხდა - ოსმალებმა გამოიყენეს შინაური არეულობა , დაარღვიეს
ამასიის ზავის (1555) პირობები და ომი გამოუცხადა
სპარსეთს, ამ ომში ოსმალეთი ცდილობდა მიემხრო საქართველოს მეფე -მთავრები. მრავალრიცხოვანი
არმია ლალა მუსტაფას-ფაშას მეთაურობით სამხრეთ საქართველოში შეიჭრა და რამდენიმე ციხე
აიღო: ქაჯის, ველის და თეთრიციხის აღების შემდეგ ჩილდირის ველზე დაბანაკდნენ.
გამოყენებული ლიტერატურა
·
ზ.
კიკნაძე ჯვარი და საყმო
·
ოჩიაური თ მითოლოგიური გადმოცემები აღმოსავლეთ საქართველოს
მთიანეთში
·
„ვეფხისტყაოსანი“
2014 წლის გამოცება თბილისი
·
ზ.გამსახურდია
„ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება“
·
ჟ.გარიტცი
„ საქართველო, პატარა ნაციის სიდიადე“(112)
[1] მთის
ციხე , რომელიც მდებარეობს ალამუთში, სამხრეთ კასპიის პროვინციაში , მისი სახელი ნიშნავს
„არწივის ბუდეს“
